Open brief
8 juni 2020
Aan de Vlaams minister van Onderwijs
Ben Weyts
Kabinet Kreupelenstraat
Kreupelenstraat 2
1000 BRUSSEL
Geachte meneer de minister,
In uw beleidsnota onderwijs 2019 – 2024 van de Vlaamse Regering (Weyts, 2019) wordt aangegeven “te willen investeren in de ‘Klas van de Toekomst’ omdat digitale innovaties en ICT-toepassingen een enorm potentieel hebben om het leren te versterken en leren op maat mogelijk te maken”. Voorafgaand wordt er echter in opgemerkt dat er “geen sprake is van een veralgemeend en veelvuldig gebruik van ICT en digitale media voor lesdoeleinden”. Als oorzaak hiervan wordt onder andere het gebrek aan ICT-competenties bij veel leraren aangehaald. Verder is er nog te lezen dat leraren zelf aangeven dat ze bepaalde ICT-vaardigheden nog onvoldoende onder de knie hebben en vragen meer mogelijkheden om geavanceerde ICT-vaardigheden te ontwikkelen.
Met deze beleidsnota als uitgangspunt, de prangende nood aan een kwalitatieve ICT‑coördinatie in Vlaamse scholen als gevolg van de coronapandemie en de evolutie van ICT in de samenleving en het onderwijs, geeft Vicli u graag mee hoe u ICT‑coördinatoren kan helpen.
Deze open brief kwam tot stand in een samenwerking tussen Vicli en ICT‑coördinatoren uit het Vlaamse onderwijs. Vicli is een initiatief van de lerarenopleiding van Hogeschool PXL en verenigt sinds 2015 alle actoren die een rol spelen in de ICT-coördinatie op school.
Erkenning
Onderwijs heeft de verantwoordelijkheid om jongeren de competenties aan te leren die ze nodig hebben in de wereld van morgen. Vandaag al zien we dat die wereld razendsnel verandert door onder meer de globalisering. Corona als neveneffect van die globalisering is een voorbeeld van uitdagingen, waarbij het onderwijs de taak heeft om jongeren flexibel te leren zijn en weerbaar te maken. Op Vlaams, federaal en Europees niveau rijzen ook enkele vragen op. Welke economische rol willen de verschillende regio’s hierin spelen? Hebben we in de toekomst nog de juiste profielen in onze regio? Willen we blijven excelleren? Hoe stimuleren we innovaties in het onderwijs? Verder moet de mens kunnen wat een computer niet kan en zorg dragen voor zijn medemens. Het huidige onderwijs is hierop nog niet volledig aangepast, een belangrijke sleutel hiervoor kan een betere ICT-integratie zijn.
De huidige coronacrisis veroorzaakt uitzonderlijke tijden en vergt uitzonderlijke maatregelen, in het bijzonder van alle ICT-coördinatoren in Vlaanderen. Voor het onderwijs zal tijdens én na deze crisis ICT nog meer een bepalende factor zijn.
ICT-coördinatoren werken nu non-stop vanop afstand, 7 dagen op 7 en een pak meer dan 36 uren per week. Een selectie van reacties van die ICT-coördinatoren de afgelopen maanden:
- “Zonder ICT-coördinatoren was er geen sprake van online onderwijs.”
- “Ik heb nog nooit zoveel uren voor mijn pedagogisch directeur doorgebracht dan de laatste weken, inclusief het weekend.”
- “Mijn mailbox ontploft!”
- “Er lijkt, nog meer dan vorige jaren, werk bij te komen.”
- “Ik krijg massa’s vragen over afstandsonderwijs.”
- “Er moet nu ‘snel snel’ van alles opgezet worden.”
- “Collega’s vinden dat ik te snel ga, maar ik moet! Ondanks een opdracht van 30% als ICT-coördinator.”
- “We zijn met de ICT-werkgroep uit onze pijp moeten komen.”
- “Ik voelde mij de eerste drie weken net de helpdesk van een commerciële internetprovider: overbevraagd en onderbemand.”
Ook leerkrachten zoeken nu plots oplossingen wat betreft ICT en digitale toepassingen, wat voorheen nog wel eens stroef verliep. Leerkrachten die anders zeggen “Waarom moet dat, die ICT?” voelen zich nu gesteund door de ICT-coördinator. Het zijn ICT-coördinatoren die massaal reddingsacties aan het ondernemen zijn, collega’s mee op de ICT-kar trekken, veel communiceren en ook communiceren over andere dingen dan alleen maar ICT. Het gaat dan bijvoorbeeld ook over het aanpakken en realiseren van de (digitale) eindtermen tijdens deze crisis. ICT-coördinatoren betekenen nu en straks dus ontzettend veel en zijn van bijzondere waarde voor de toekomst van het Vlaamse Onderwijs.
Het is tijd voor erkenning in de vorm van een ambt voor elke ICT-coördinator in het Vlaamse onderwijs, in de personeelscategorie beleids/bestuurs- en ondersteunend personeel. In het basisonderwijs bestaat het ambt, elders echter niet. Een uniform beleid in de andere onderwijsniveaus zou dus een logische stap zijn.
Ook in het Vicli-memorandum van 2017 stond deze nood al bovenaan de lijst. Het ontbreken van een ambt heeft vergaande gevolgen. Zo gaan uren ICT-coördinatie nu ten koste van o.a. lerarenuren, hebben ICT-coördinatoren geen zekerheid over hun job en kunnen startende leraren niet aangesteld worden in open uren omdat ze de ICT-coördinator vervangen. Met een ambt zou de functieomschrijving ook beter gedefinieerd worden en kunnen scholen meer profielen aantrekken uit verschillende sectoren, wat nu nog moeilijk is.
Recent deed Vicli een oproep in het onderwijs om de nood aan een ambt voor elke ICT-coördinator in het Vlaamse onderwijs mee te onderschrijven. De overheid, maar ook de scholen en ouders, verwachten tijdens én na deze crisis te kunnen rekenen op de ICT-coördinatoren. Ze worden door de overheid niet erkend voor hun werk. Maar, diezelfde overheid doet nu wel concreet beroep op ICT-coördinatoren. Zo vraagt ze bijvoorbeeld aan hen om paraat te staan voor de bedeling van laptops voor kansarme leerlingen evenals de ondersteuning van deze leerlingen.
De recente oproep in maart om de nood aan een ambt voor alle ICT-coördinatoren in het Vlaamse onderwijs te onderschrijven, samen met het onderschrijven van het memorandum in 2017 telt meer dan 2531 handtekeningen van directies, leraren, ICT‑coördinatoren, … Dit is een aanhoudend en groot signaal vanuit het onderwijsveld.
Een concrete suggestie hierbij is het aanstellen van een voltijdse ICT-coördinator per 300 à 500 leerlingen, voor een goede ICT-werking op school. Daarnaast is meer werkingsbudget noodzakelijk voor een professioneler ICT‑gebruik in de school.
Taakomschrijving
Uit eerder onderzoek van Devolder, Vanderlinde, van Braak en Tondeur (2010) blijkt dat ICT-coördinatoren vier rollen vervullen: planner, budgetbeheerder, technisch ondersteuner en pedagogisch-didactisch ondersteuner. Dit takenpakket wordt grotendeels onderschreven door de onderwijskoepels die tegelijkertijd vermelden dat “scholen de door de overheid ter beschikking gestelde ICT-uren ruimschoots onvoldoende achten om de taken van ICT-coördinatie te vervullen”. Het standpunt van één van die onderwijskoepels in 2005 reeds, was dat het aantal toegewezen ICT-uren ten minste het zesvoudige moet bedragen van wat momenteel toegekend wordt. Dit takenpakket omvat meerdere jobs. Een technisch ICT-coördinator heeft een ander profiel dan een pedagogisch ICT-coördinator. De nood aan beide is even hoog.
Verder ondersteunen ICT-coördinatoren, naast leraren en leerlingen, ook het administratief personeel. Deze groep is ontegensprekelijk een onderdeel van succesvol onderwijs en heeft ook zeer veel digitale noden. Daarnaast is het wenselijk na te denken over de ondersteuning op afstand. Afhankelijk van de thuissituatie is dit technisch evident of niet en meer noodzakelijk bij de ene leerling dan bij de andere.
Recenter onderzoek (Desimpelaere, 2019) wijst uit dat er een grote druk, bezorgdheid en ontevredenheid heerst onder ICT-coördinatoren. Zo vragen ze meer omkadering en middelen om de infrastructuur op peil te houden. Voor de onderzoekers is het tenslotte duidelijk dat de taken van de ICT-coördinatoren veeleisender en complexer zijn geworden, waardoor de invulling in de praktijk niet zeer vlot verloopt. ICT‑coördinatoren worden soms gevraagd persoonlijke computerproblemen van leerlingen en ouders op te lossen…
Europeesbreed verscheen vorig jaar een publicatie over digitaal onderwijs in Europese scholen (European Commission/EACEA/Eurydice, 2019). Gericht op de ICT-coördinator zijn er per land interessante opmerkingen te vinden. In Ierland, Slovenië, Finland en het Verenigd Koninkrijk kan een afzonderlijke rol voor ICT-coördinator gecreëerd worden, in Italië is de ICT-coördinator verantwoordelijk voor het opstellen van een digitaal schoolplan, in Polen heeft het ministerie van Onderwijs alle basisscholen verplicht een ICT-coördinator aan te stellen, in Tsjechië en Frankrijk krijgen ICT-coördinatoren een aanvullend loon en in Luxemburg hebben alle scholen een ICT-coördinator (ondanks het ontbreken van een regelgeving hieromtrent).
De aanzet voor een concrete taakomschrijving van de ICT-coördinator is wenselijk opdat hij weet wat van hem verwacht wordt en de taak ook haalbaar is.
Professionalisering
Enkele getuigenissen van actoren uit het Vlaamse onderwijs waaronder Hans De Four, Jan De Craemer en Stef Van Malderen over ICT de afgelopen 20 jaar (Van Malderen, 2019) pleiten voor meer opleiding van leraren om ICT als middel in te zetten in een flexibele klasomgeving met leerlingen die zelfstandig en in groep de leerstof verwerken. Ook zou de digitale geletterdheid van leraren vandaag een basisvaardigheid moeten zijn die, naast de evidente didactische kennis en het kundige pedagogisch handelen, eigen is aan de leerkracht van vandaag. Op dit vlak blijkt dat er nog een tandje kan worden bijgestoken volgens deze getuigenissen.
Leerkrachten beschikken niet over het nodige materiaal om zichzelf bij te scholen. Ze gebruiken vaak eigen aangekocht didactisch materiaal omdat dit vaak in betere staat is dan het materiaal waarover de scholen beschikken. In een andere job is dit geen gangbaar scenario. Er is geen betere motivator dan beschikken over functioneel, modern en goed beheerd materiaal om aan de slag te gaan. Zeker in het geval van mobiele toestellen, waar leerkrachten over hun eigen toestel beschikken en hier zelf verantwoordelijk voor zijn.
Om de kwaliteit van de ICT-coördinatoren te garanderen kan een opleiding tot ICT-coördinator aan een erkende onderwijsinstelling de oplossing zijn. Dit resulteert in kwaliteit met een duurzaam en gedegen karakter.
Epiloog
De doorbraak voor het gebruik van digitale toepassingen zoals robots, sociale media, apps, en zelfs hologrammen in de klas om het leren rijker, betekenisvoller en hedendaagser te maken is er nu nog niet (Heymans, Godaert, Elen, Van Braak, & Goeman, 2018). Nóg niet… Dit geldt trouwens ook voor het bewust, kritisch en actief omgaan met nieuwe media, onze jongeren mediawijs maken dus. Allemaal begrippen die in relatie staan tot digitale toepassingen in het onderwijs. We hebben echt leraren nodig die zich op vlak van digitale integratie in de klas levenslang professionaliseren, durven innoveren en veranderen. Laten we ook eens luisteren naar jongeren en kijken naar hun leefwereld. Als we – samen met wat we nu al goed doen – de digitale leefwereld betrekken in de klas en bij het leren, dan verandert die ‘wereldvreemde’ school mogelijk plotsklaps in een plaats waar leren uitdagender, eigentijdser en zelfs beter wordt. Dit is een complex project dat structurele maatregelen vergt, gebaseerd op een duidelijke visie met een optimale ICT-coördinatie op school als duurzaam resultaat.
Afsluitend hopen we dat u met deze positieve boodschap en concrete suggesties duurzame en structurele maatregelen overweegt betreffende de erkenning, functieomschrijving en professionalisering van ICT-coördinatoren. Dit alles ten behoeve van een kwalitatief digitaal onderwijs.
Uitnodiging
Geachte meneer de minister, wilt u effectief investeren in de ‘Klas van de Toekomst’? Creëer dan een kader voor alle ICT-coördinatoren op school waarin zij erkend en gedragen worden. Ze zijn als aanspreekpunt de ICT- en onderwijskrachten die kunnen zorgen voor een succesvolle ICT-integratie op school en spelen hierin een sleutelfiguur. Met deze open brief vanuit de praktijk hebben we concrete aanbevelingen gedaan die we graag nader toelichten in een persoonlijk gesprek.
Hoogachtend en met vriendelijke ICT-groeten,
Karine Hoogewys,
ICT-coördinator VLOT!-vzw
Stan Billiet
ICT-coördinator De Varens, Makz Knokke-Heist en CVO Altus
Natalie Provost
ICT-coördinator GO! technisch atheneum Halle
Bertien Boon
ICT-coördinator scholengroep Ringscholen
Ivo Legon
ICT-coördinator GO! Spectrumschool campus Deurne
Raf Vandelaer
ICT-coördinator Sint-Martinusscholen
Laurent Veys
ICT-coördinator CVO MIRAS
Davy Van Hemelen
ICT-coördinator SAL Onderwijs
Koen Vandenhoudt
Voorzitter Vicli, lector lerarenopleiding PXL-Education
Bronnenlijst
Desimpelaere, K., D’Haes N., Dijkmans, I., Dilen, R., Scheers, I., Van Poppel, H., & Verdickt, J. (2019). Het samenbrengen van ICT-coördinatoren op KlasCement: Do’s en don’ts. Antwerpen: Universiteit Antwerpen.
Devolder, A., Vanderlinde, R., van Braak, J., & Tondeur, J. (2010). Identifying multiple roles of ICT coordinators. Computer & Education, 55(4), 1651-1655.
European Commission/EACEA/Eurydice, 2019. Digital Education at School in Europe. Eurydice Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union. http://doi.org/10.2797/376130
Heymans, P. J., Godaert, E., Elen, J., Van Braak, J., & Goeman, K. (2018). MICTIVO2018. Monitor voor ICT-integratie in het Vlaamse onderwijs. Eindrapport van O&O-opdracht: Meting ICT-integratie in het Vlaamse onderwijs (MICTIVO). Leuven / Gent: KU Leuven / Universiteit Gent.
Van Malderen, S. (2019). ICT in het Vlaamse basisonderwijs. Leuven: Acco Uitgeverij.
Weyts, B. (2019, november). Beleidsnota 2019 – 2024. Onderwijs. Brussel: Kabinet van Ben Weyts.